Kafein, matein veya guaranin olarak
da bilinen bir alkaloiddir. Kahvede, çayda, yerba mate'de, guarana'da
ve az miktarda, kakao içinde bulunur. Kafeinin karakteristik, yoğun
bir acı tadı vardır. Kola gibi bazı gazlı içeceklere tat vermesi için
eklenmektedir.
İlk olarak Alman kimyager Friedich Ferdinand
Runge tarafından 1819'da bulunmuştur. Aynı zamanda kafein ismini kimya
literatürüne geçirmiştir. Kahveden yararlanarak bu ismi vermiştir
Kafein, merkezi sinir sistemine etki
ederek, beyne giden ve beyinden gelen mesajları hızlandırır ve stimülan etkisi
yapar. Emilimi büyük oranda ince bağırsaktandır.
Kafein birçok bitkide değişik miktarlarda
bulunmaktadır. Fasulyelerde, yapraklarda ve 60 çeşit bitkide bulunur.
Bilinen kuru çay, %10 luk Pb (CH3COO) (kurşun asetat)
ya da Ca2CO3 ile birlikte kaynatıldıktan sonra ayırma hunisinde kloroform ile
ekstrakte edilir kalan alt faz alınıp içindeki kloroform uçurulur ve kalan sıvı
süblimasyon yöntemi ile saflaştırılarak kafein elde edilebilir.
Kafein aşırı tüketildiğinde veya hassas ruh halinde
olan insanlarda anksiyete krizlerine neden olabilir. Ayrıca melatonin salgısını
azaltarak insanlarda uyuyamama sorunu da yaratabilir.
Temel farmakolojik özellikleri
Merkezi sinir sistemi'nde
(MSS) psikotropik etki uyarıcıdır.
·
Solunum sistemi uyarıcıdır.
·
Kalp atış hızı artırıcıdır.
·
Hafif diüretik etkisi vardır.
Kafeinin spor performansına etkisi
Kafeinin yaygın
kullanım alanlarından biri de spor performansını arttırmaktır. Tarih boyunca
pek çok kez performansı ve dayanıklılığı arttırmak için kullanılmıştır. Kafein
bu konuda kullanılan uyarıcılardan belki de en yaygınıdır. ABD'de kişi
başı günlük ortalama 200 mg kafein tüketimi düşmekte; bu sayı, nüfusun
%10'luk bir kısmında günlük 1000 mg'ı aşabilmektedir.
Kafeinin performans
artışına etkisi ilk olarak 1970'li yıllarda David Costill tarafından yürütülen
çalışmalar ile fark edilmiştir. Deney sırasında 5 –13 mg/kg kafein verilen
grupta ağırlık direncinde yüksek bir artış gözlemlense de istenmeyen yan
etkiler oluştu. Aynı şekilde 3 mg/kg kafein verilen grupta, herhangi bir
ciddi yan etkiye rastlanmadan ergojenik etkiyle beraber dayanıklılık, güç
artışı gözlemlendi.
Kafein, vücut da kortizol hormonlarının
salgılanmasının artması ve kandaki adrenalin miktarlarının yükselmesi
ile performansa etki ediyor. Adrenalinin salgılanması ile beraber kalp
atış hızı yükseliyor, nefes alışveriş sayısı hızı artıyor, kanda serbest yağ
asidioranı yükseliyor ve daha çok yağ yakılıp enerji üretimi arttırılmış
oluyor.
Olimpiyatlar sırasında kafein kullanımına IOC
(Uluslararası Olimpiyat Komitesi) tarafından sınırlama getirilmiştir. Aynı
şekilde uluslararası müsabakalar kafein kullanımını sınırlandırmaktadır.
Guaranin
Guaranin, kafeinin
yakın akrabasıdır. Sinir sistemi üzerinde etkilidir. Guarana adlı
bitkide bolca bulunur.
Tannin
Tannin, kafein ile
benzer özellikler taşıyan ve sinir sistemi üzerinde etkileri bulunan bir
maddedir. Çay içinde bulunan etkin maddedir. Vücutta suyu tutmama özelliği olan
bir madde. Su kaybını artıran özelliği vardır.
Matein
Matein, kafeinin
stereoizomeri olduğu öne sürülen kimyasaldır. Yerba matte adlı bitkide olduğu
söylenmektedir. Kimyasal olarak kafeinin stereoizomeri olamayacağından bu iddia
yanlıştır.
